Non houbo
San Cibrao. Non houbo festas do setembro. Unhas das tres de sona nese espazo
imaxinario que compartimos con dona Emilia: as da virxe do Portal, de
Ribadavia, no anuncio da vendima; as do setembro do Carballiño, que tiñan a
mesma función para o alto Ribeiro, e as que sinalan o fin do verán, as da nosa
señora das Dores de Lalín. Ningunha delas puido este ano axuntar os seus
oferentes, agás que fosen distanciados e enmascarados ata o ridículo. En
verdade, son cada vez menos os devotos nunha sociedade móbil e terciaria en
exceso e individualizada ata o enfermizo.
 |
| Tenda do Sr. Pachó. O segundo toldo pesplegado |
Aquel
remexer de estantes, mostradores e sacos. Aquela nova orde de caixas e bidóns.
Aquel atafego de pesar e medir. Aquel labor de verter, en paquetes de mesto,
terso e áspero papel, o po, entre vermello e laranxa, de pemento, unhas veces doce,
outras picante; os figos secos ou uvas pasas, o azucre ou a fariña, arroz,
garavanzos, café…. Aquelas restras de tripas artificiais co seu insinuante
frufrú. Aquela orde de follas de bacallau atrapadas por un basto cordel e
penduradas das alcaiatas prendidas da viga, ou aquelas outras previamente guillotinadas,
en medidas máis ou menos estándar e de variado peso, amoreadas nun estante á beira
das libras de chocolate “La Torronesa”, ou de “La Carballinesa”, das botellas
da coñac e de viño Sanson, dos “surtidos” de galletas, en caixa ou ao peso, das
froitas confeitadas e do saco de coco relado.
Aquela nova
orde de mostradores reconvertíase en barreira inaccesíbel, en trincheira bélica
cun obxectivo manifesto, soportar a presión dos clientes, en especial mulleres
que ao día seguinte invadirían a tenda de ultramarinos e coloniais do sr.
Pachó, procedentes dese espazo entre Cebre e O Borde en toponimia
pardobazaniana.
Aquel arrecendo intenso, de cheiros inesquecíbeis a bacallau seco e café moído, a pemento estragado e xabón de Lagarto, a cascarilla e torrefacto, anunciaba a chegada da gran feira do ano. Era a véspera, á que dona Emilia lle dedica o seu paragrafo lembrando como a música apampaba as rúas “con su estrépito de murga victoriosa” e como na praza “salpicada de tinglados[1] que hacían vistosa confusión de colorines chillones y disparejos (…) se levantaban unos extraños armatostes, que así podían parecer instrumentos de martirio, como juguetes de chiquillos o espantapájaros y no eran sino los árboles y ruedas de fuego que a la noche habían de quemarse con magnífica pompa”.
Había que
prepararse para o gran día; o máis grande do ano para o comercio vilego. Dun
lado da imaxinaria liña Maginot, enfardados en gardapós, as xentes da casa,
muller e fillos do dono, e eu, rapaz de recados, que aquel dia ocupaba tamén
lugar no posto de mando. As restras de papel de envolver estratexicamente colocadas,
o lapis sobre a orella, as pesas, unha de cada lado do mostrador-fronteira, e o
caixón dos cartos no medio.
O balbordo
estendíase pola vila. Nos mesmos labores de intendencia atarefábanse as tendas
de roupa feita, as farmacias e os bares, e, xa un pouco afastados da vila, en Arcos,
brunían as caldeiras do pulpo e aquelaban as pitolas de leña; máis lonxe aínda,
os tratantes afiaban as tesoiras de marcar os xatos.
A vila
enchíase de ruídos de camións descargando as estruturas metálicas de tómbolas e
“caballitos”, de casetas de tiro e churreiras, de muíños de nubes de azucre e
mazás acarameladas e da inmensa pista de “cochitos” Camarero, a última en
chegar de Ribadavia e a última en saír cara a Lalín. Para eses labores chegaban
mozos moinantes, das máis variadas castes, que emerxían cun punto marxinal, de
descontrol, na ríxida orde vilega de montañas nevadas adolescentes e
engravatadas camisas azuis baixo chaquetas de fino corte. Pola media tarde os
primeiros sons festeiros anunciaban o boureo dos dous días seguintes.
Como non
houbo festas do setembro procurei afastar o virus da nostalxia relendo a dona
Emilia. Recoméndoo como terapia contra a incerteza que nos aferrolla. Ese
pequeno parágrafo que lle dedica á véspera remátao a nosa autora: “Del balcón
del consistorio salía, a manera de brazo titánico, el mástil donde debía izarse
el magno globo[2].”
Non só en
Betanzos houbo globo, mesmo non era un senón varios os que podía haber naquela
“villita”, segundo o ton algo ofensivo de dona Emilia, que gorentaba ser vila. Aqueles
días o Carballiño deixaba de ser Vilamorta.
Publicado en Badal Novas
[1] Nunhas notas soltas, a xeito de prólogo, que incorpora M.A. Fernández
a un libro de fotografías, acláranos a que se refería a Pardo Bazán cos
“tinglados”. Infórmanos de que no mesmo ano da publicación de El cisne…, isto é, en 1885, un grupo de
veciños solicítanlle ao alcalde “la
demolición de los tinglados o cobertizos que en terreno público denominado las
“Barracas” habían construido algunos particulares para poner a la venta géneros
de comercio, toda vez que ya no servían para su objeto y aquel paraje
constituye un foco de infección por depositarse en el estiércoles, y además
dichos tinglados perjudican el ornato público”, e engade que
os “tinglados” ou barracas “apoyadas
en columnas de madera y cantería, sin simetría y arquitectura alguna,
existentes en la calle del Carmen y del Centro, y que son ocupadas los dieciséis
de cada mes con ocasión de las ferias de ganados”, sendo
tamén “abrigo de malhechores”. Ese mesmo ano, o alcalde fixo xestións para
retirar as barracas, cortes e currais que deixara o exército cando estivera
acantonado na vila. Interpretamos nós que os “tinglados” terían xeito de
“pendellos” e que os veciños reclamantes serían comerciantes instalados nos
baixos dos novos edificios que ían arrodeando a praza maior, desexosos de maior
ornato e menor competencia. Ver: Fernández M.A.: O Carballiño. Vellas historias, vellas fotografías (1870-1970),
Xociviga, Poio, 1992, p.8.
[2] Coidamos que dona Emilia reflicte con moita fidelidade as festas do
setembro nos tres capítulos de El cisne…
que lle dedica. Concordamos coa opinión que, nun suplemento especial de La noche (16/9/1957) coordinado polo
galeguista e entusiasta pardobazaniano Xosé María Calviño, expresou Xosé Fariña
Jamardo. Considera o autor de Carballiño. Poemas ao xeito vello (1957)
que as festas que lle serviron de modelo á Pardo Bazán foron as de 1882, ás que
debeu asistir e nas que o concello “botou a casa pola ventá” para facerse un
oco no panorama festivo do Avieiro. Os datos que nos fornece Fariña Jamardo
proceden do arquivo municipal, na altura era secretario do concello. Dona
Emilia cumpría 31 anos, precisamente, aquel 16 de setembro.
Infórmanos
Fariña Jamardo de que o concello designou tres comisións, integradas por
concelleiros, para organizar as festas. Unha encargada da organización de
horarios, contratación da banda de música, iluminación da praza e decoración do
salón de baile, que, como nos deixa claro dona Emilia, non era outro que o
salón de sesións da casa do concello; a “villita” aínda non tiña “casino”.
A segunda das
comisións tiña como función todo o referente aos globos e accesorios (mechas,
aceites, gas…). Despréndese a importancia desta actividade ao designarse unha
comisión só con este fin. O globo, de grandes dimensións, o que non empecía que
algún outro emerxese cara ao ceo como nos relata a nosa autora, elevábase o día
15, adornado con motivos artísticos ou caricaturescos ou dedicado a algún
benfeitor ou personalidade política, como se reflicte en El cisne…, onde o gran globo, acantazado polos contrarios, era unha
homenaxe ao exministro don Victoriano. O globo pendurábase do “brazo”, aferrado
ao balcón da casa consistorial, e unha vez inflado ascendía ao ceo ante a
admiración da veciñanza e demais xentes festeiras que se disputaban, con
fereza, un recanto na praza.
A última das
comisións xestionaba todo o referente aos fogos artificiais con especial
atención ás “rodas”, convertidas en espectáculo primordial e de identidade.
Foron catro
días de festa (15,16,17 e 18 de setembro) animadas pola charanga do batallón de
cazadores de Reus que casualmente se atopaba en Ourense. O capitán xeneral
autorizou esta excepcionalidade por non contar a “villita” cunha banda de
música estábel. Por suposto que o concello tivo que correr con todos os gastos.
Pero este non
quería deterse en pequeneces. Como a imaxe do San Cibrao estaba en moi mal
estado e comesta pola couza, encargouse unha nova, aínda que houbese que
transferir o gasto ao seguinte orzamento. O caso foi que a nova imaxe do patrón
luciu na procesión; aínda que a “villita” non tivese propiamente igrexa, pois a
que agora se chama “vella” aínda tardaría en construírse. Daquela a igrexa era
a de Señorín.
As festas
resultaron un éxito aínda que se gastaron 2.765,25 pts. máis do orzamentado,
sen contar o custo do San Cibrao de madeira, pero tales excesos consideráronse
un investimento de futuro. Así foi.
Ningún comentario:
Publicar un comentario