Na extensa obra
pardobazaniana, El cisne ... non é
unha obra menor. Resultaba bastante estraño que, durante anos, non houbese posibilidade
de consultala agás no papel biblia das obras completas ou en reproducións
facsímiles dixitais; a atención que se lle prestou nos últimos tempos e as
posibilidades de reprodución baixo demanda permiten que hoxe sexa máis doado
adquirila.
Imposible lela na lingua que
dona Emilia non consideraba literaria, pero coa que, non sei se ao seu pesar,
comparte espazo simbólico na súa vella casona da rúa Tabernas coruñesa. Sería
grande que o concello carballiñés se recoñecese vilamortán e promovese unha
versión na lingua propia do país do Avieiro. Dáme a impresión de que O cisne... soaría ben. Podería comezar
así: “Por tras do piñeiral, o sol, ao poñerse, deitaba unha banda de fogo,
contra a que resaltaban, asemellándose a columnas de bronce, os toros dos
piñeiros”.
Levamos case catro meses coa
mosca de El cisne a zunir tras a
orella, mais aínda non demos conta de que vai o conto da primeira das novelas da
que demos en denominar “triloxía do Avieiro”. Aquela paisaxe da que dona Emilia,
“refractaria a la descripción urbana, en que todavía no he
acertado en complacerme”, gozaba cando o verán era para ela
unha serie de paseos por Galicia “a caballo, a
pie, en carruaje, que empezaron a revelarme las hermosuras de la tierra e
hicieron de mi más adelante una incansable paisajista enamorada del gris de las
nubes, del olor de los castañares, de los ríos espumantes presos de las hoces”[1].
Imos, a xeito de exercicio
escolar, ofrecerlles unha síntese apurada da trama da cuarta mellor novela da
Pardo Bazán, segundo algunhas das opinións que prenderon no seu engado, aínda
que ignoren todo de Vilamorta[2] e das claves
antropolóxicas acaídas para a súa interpretación.
O protagonista, El cisne, ao que Clarín cualifica de
“pobre diablo que imitaba las rimas de Becquer” e se asemella a “un pedazo de
madera”[3], é Segundo García, avogado
e fillo de avogado. Rematou os estudos composteláns de dereito pola súa moita
memoria, non polas ganas; que, para arrepío paterno, tampouco ten para exercer
a profesión. Goza pola contra con fantasías literarias, variadas e caprichosas
lecturas e paseos entre “rumorosos piñeirais” que interrompe para recitar os
seus propios versos. Tales afeccións compárteas coa feíña e xa algo maiorciña
mestra Leocadia. Segundo, nas súas ansias poéticas, alcúñase a si mesmo “El
cisne de Vilamorta”.
Na facultade de dereito compostelá debeu estudar Segundo e tamén o home de dona Emilia, José Quiroga.
Foto cara a 1920. Hoxe instituto Rosalía de Castro
Leocadia Otero ficara orfa
de cativa e acolleuna un tío que abusou dela. Nai solteira do deforme e
enfermizo Minguitos, coñeceu a Segundo un día de primavera cando recitaba
versos a un grupo de nenas da escola. A pesar da súa pobreza, converteu a súa morada,
na que vive co fillo e a vella criada, nun niño limpo e acolledor para refuxio
do poeta que alí atopa non só recoñecemento ao seu talento, senón tamén bo
café, copa de ron, os mellores cigarros e pratos exquisitos. Segundo García é
un Frédéric Moreau e Leocadia unha Madame Arnaux. Se a vida de Segundo na vez
de desenvolverse nunha “villita” preto do Avieiro o fixese en París sería a
mesma. Nos dous lugares sería un paseante sentimental. A diferenza non está no personaxe
senón no ambiente e na autora, ben afastada do primeiro Gustave Flaubert.
A poética monotonía pegou un
pinchacarneiro coa chegada a Vilamorta de don Victoriano, deputado e exministro
liberal, enfermo de consideración, que vén pasar as festas do setembro, coidar
o seu distrito, tomar as augas e descansar, acompañado da súa fermosa, e moito
máis nova, esposa e a filla de ambos, unha pizpireta preadolescente.
De contado o flâneur namórase
de Nieves, a “ministra”, como lle din as xentes de Vilamorta, e trata de
seducila. Nieves entra no xogo. O día dos fogos, Segundo:
pasó el
brazo alrededor del cuerpo de Nieves, apoyando con brío la palma de su abierta
mano sobre el lugar donde anotómicamente está situado el corazón. En vez de la
elástica y mórbida curva del seno y los acelerados latidos de la víscera,
Segundo encontró la dureza de uno de los corsés-corazas emballenados y
provistos de resortes de acero.
Insistiu Segundo con ocasión
dun paseo para escoitar o “cantar de los pinos”, Nieves:
al
apoyar el tacón en el suelo, sintió que se deslizaba, que perdía pie... Allá, en
el fondo de su vértigo, vio el río terrible y mugidor (…). Un brazo la cogió
por donde pudo, por la ropa, acaso por las carnes, y la sostuvo y la levantó en
peso… Dobló ella la cabeza sobre el hombro de Segundo (…) El poeta se inclinó,
y derramó en la boca misma de Nieves esta pregunta:
-
¿Me amas, di?
¿Me amas?
La
respuesta no se oyó, porque, caso de haberse formado en la laringe, no pudieron
los sellados labios articularla.
Durante un breve lapso
temporal a Segundo, ollando o precipicio, ocorréuselle que se apertaba un pouco
máis os beizos ou avanzaba unhas polgadas, ambos caerían ao baleiro. Sería un
final a altura dun poeta, dunha alma ambiciosa. Imaxinaba os cadáveres
abrazados, arrastrados pola furia do Avieiro. Presentía a escena, os traballos
dos que os recollían o impacto na comarca do suceso, os comentarios nas dúas
boticas de Vilamorta.
Máis “un frío temor”
obrigouno a dirixirse non cara ao cavorco, senón cara ao camiño.
Publicado
en https://badalnovas.com/ 21/11/2020
[1] Pardo Bazán E. (1866): Apuntes
autobiográficos á primeira edición de Los pazos de Ulloa. Edición e
transcrición de Ana María López Freire a partir do manuscrito. BV Cervantes.
[2] Segundo opinión da profesora da U. de Amsterdam, Fraii, J. (2005): “El
papel del género en El cisne de Vilamorta,
de Emilia Pardo Bazán” en España
Contemporánea Revista de literatura y cultura. U. de Zaragoza: Zaragoza, p.
85-96.
[3] Alas “Clarín”, L. (1887): “El cisne de Vilamorta Novela por doña
Emilia Pardo Bazán” en Nueva Campaña 1885-1887. Librería de
Fernando Fe: Madrid.
Ningún comentario:
Publicar un comentario