 |
| Foto Luísa Lorenzo |
Un aínda se
ve procurando un recunchiño, entre enormes corpos de grandes sobacos e cheiros
extremados, para dirixir a mirada cara ao ceo e gozar do estoupido de cores. Un
aínda se sente soportando, con estoicismo adolescente, pisadas, empurróns e
esmagamentos para gañar unha boa posición nos chanzos de entrada dalgunha das
casas con corredor. O suplicio obedecía tanto ao intento de equipararte en
altura cos adultos e asegurar un recanto para ollar as muxicas luminosas como
para evitar que unha canivela che batese na cabeza ou que charamuscas
descontroladas che fixesen voltear o corazón antes do que agardabas como cando
esbouraban as tracas valencianas, prolongándose ata abouxarte, ou a sucesión de
morteiros facían estremecer a terra e a ti tremelar entre o medo e a emoción.
Non tería
dona Emilia a mesma necesidade de abrirse oco como un insignificante cativo.
Ela baixaría rodeada de autoridades aínda que traballo lle custase “romper por entre el gentío que llenaba la plaza, donde chocaban mil
varios y opuestos ruidos, ya la pandereta y las castañuelas de un corro de
baile, ya el mosconeo de la zanfona, ya una triste y prolongada copla popular,
ya la interjección de un borracho agresivo, que quería tener por suyos los
ámbitos de la feria”. E mesmo que “En el portal del ayuntamiento redoblaron las
dificultades, y fue preciso hollar sin misericordia pechos, vientres y espaldas
de personas instaladas allí, y resueltas a no menearse y a perder el sitio”.
 |
| Foto Luísa Lorenzo |
Ela, empoleirada no balcón da casa do concello, con doado refuxio no interior, podería contemplar a fantasía luminosa e gozar da perspectiva de aquela “villita modesta” que semellaba, á luz da lúa, “una colmena en miniatura” aínda que non lle faltase tamén a “Vilamorta cierta gradiosidad como de población importante, debida a los nuevos edificios que, con arreglo al orden peculiar de las grilleras, levanta a toda prisa un americano gallego, recién venido con previsión de centenes[1]”. Dona Emilia non só era unha hábil descritora da realidade, do natural, senón que tamén gozaba da intuición precisa para presaxiar o futuro “niuiorciño”rabuñando cara ao ceo.
Mais tamén
é posíbel que o formigo adolescente que se apoderaba de nós cando se achegaba a
hora de comezo da “sesión de fuego fijo y volador” se asemellase ao que sentise
a aristocrática moza, oitenta ou noventa anos antes. Tamén pode ser que aquelas
cóxegas de ansiedade rememorada non sexa máis que un gromo de nostalxia avellada.
Saber que non houbo festas do setembro, despois de tantas e tantas décadas,
produce unha inquietude que agrava esa insoportábel levidade da incerteza que
nos ten enmascarados dende hai meses.
Ben sei que
dende hai tempo os “fuegos” abandonaron o seu espazo na praza pública e ficaron
castrados da emoción dun chisquiño de risco. Esta obsesión pola seguridade debe
ter máis que ver coa corrección burocrática que coa realidade, se consideramos o
desleixo co que se comportan moitas persoas, e algunhas institucións, ante unha
ameaza tan perigosa como a presente.
Procurei
pois celebrar na privacidade pandémica as festas de San Cibrao coa lectura das
páxinas que dona Emilia lle dedica ás festas do setembro, describíndoas polo
miúdo en tres capítulos de El cisne de
Vilamorta.
Dona Emilia
asinou o libro xustamente en setembro de 1884; aínda que a data do pé de
imprenta é de 1885. De que este último ano houbo unhas boas festas danos conta a
prensa[2].
A véspera, o 15, o día de feira, o 16, e o propio 17, “la concurrencia fue más
numerosa que en años anteriores”, e a praza “ostentó una brillante iluminación
a la veneciana”, queimáronse “con profusión” e sucaron o espazo “globos de
diferentes formas y tamaños”, mentres as bandas da vila[3]
e de Ponteareas “amenizaron con sus acordes las veladas”. Houbo ao tempo,
segundo o xornal lugués, divertidos xogos de cucañas, bailes campestres,
variadas funcións de maxia e recitados de versos no teatro. Desculpen a
brincadeira, mais o xornal non nos informa se entre as voces líricas estaba a
de Segundo García, O cisne, pero de
certo que alguén semellante ao personaxe pardobazaniano habería.
Escusen os
hipotéticos lectores e lectoras que recorra á descrición de dona Emilia, aínda que sexa “in
extenso”, para lembrar aquel noso obsesivo obxectivo de arreconchegarse o máis
posíbel para ver as luces no ceo e evitar as canivelas, que nos empurraba a
soportar, desculpen as vulgaridades, o invasor arrecendo a pachulí da señora
enlacada en exceso, a penetrante suor viril, o arroto a polbo entretecido con
viño e “caña” e mesmo as flatulencias resultantes dunha xornada de fartura.
Dona Emilia deixóunolo así:
“El primer cohete rasgaba el cielo con prolongadísimo arco luminoso, y su
estallido, aunque apagado por la distancia, levantaba en la plaza un clamoreo.
En pos de aquella centinela avanzada salieron unas tras otras, a intervalos
iguales, ocho formidables y retumbadoras bombas de palenque (…).
Fueron los primeros cohetes vulgares y sin novedad alguna; un trazo de luz, un
tronido sofocado y un haz de chispas. Más en breve les llegó el turno á las
sorpresas, novedades y maravillas artísticas. Fuegos había que al estallar se
partían en tres o cuatro cascadas de lumbre, y con fantástica rapidez se
sepultaban en las profundidades del cielo; de otro se desprendían, con
misteriosa lentitud y silencio, lucecillas violadas, verdes y rojas, igual que
si los angelitos volcasen desde arriba una caja llena de amatistas, esmeraldas
y rubíes. Caían las luces despacio, despacio, como lágrimas y antes de llegar
al suelo se extinguían repentinamente. Lo más bonito eran los cohetes de lluvia
de oro, que exhalaban caprichosamente una constelación de chispas, un chorro de
gotas de lumbre tan presto encendidas como apagadas. No obstante, el regocijo
de la plaza fue mayor ante los fuegos de tres estallos y culebrina. Estos no
carecían de gracia: salían y estallaban como los cohetes sencillos, y de allí a
poco soltaban una lagartija de luz, un reptil que bufando y haciendo eses
correteaba por el cielo y se hundía de golpe en la sombra.(…)Empezaba a arder el árbol por un extremo, al parecer no sin trabajo,
escupiendo difícilmente chispas rojas; pero de súbito se comunicó el fuego a
todo el artefacto, y brotó una flamígera rueda, una enorme oblea de luz verde y
roja, que giraba y giraba y se expandía, soltando su cabellera de chispas
volantes y atronando el espacio con ruido de metralla. Calló breves instantes y
hasta estuvo próximo a extinguirse; tendióse un velo de humo rosado, y se vio
detrás un foco de lumbre, un sol de oro que a poco se puso a dar vueltas
vertiginosas, abriéndose y rodeándose de una aureola de rayos. Estos fueron
apagándose uno por uno, y el sol menguado y quedándose chiquito hasta reducirse
al tamaño de una candelilla, que dió perezosamente algunas lánguidas vueltas y,
suspirando, falleció. (…)
E o cativo,
que era eu, non deu pechado a boca ata que o ceo volveu ficar escuro.
Perfectino
Vieitez naceu na Almuzara, parroquia de Xuvencos, concello de Boborás, en 1854.
Emigrou á Arxentina, dedicándose a diversos negocios, entre outros ao comercio
de pedras preciosas, amoreando unha inmensa fortuna. Ao seu regreso, continuou
co negocio das xoias e estableceuse entre Barcelona e Madrid, relacionándose
coa aristocracia e a monarquía, pero desprazándose con frecuencia a Ourense e
sobre todo a súa casa da Almuzara, coñecida na actualidade como “Pazo da
Almuzara”. Investiu en explotacións mineiras, unha delas, chamada “Nueva
Pompeya”, e outra, “Dona Cristina”, na súa parroquia natal, renunciando á
concesión en 1911. Promoveu a construción ou mercou diferentes edificios no
Carballiño, Ourense, Lisboa, Amsterdam, B. Aires e Madrid. A prensa do momento refírese
a el como “opulento” ou “acaudalado” capitalista. Destacou como benfeitor, por
exemplo, doando a campá da igrexa do Carballiño, hoxe chamada “a vella” (El correo de Galicia, 10/03/1906),
sufragando a restauración, en 1904, da cruz procesional da catedral de Ourense
(El ancora, 11/5/1904) “adornandola
con 243 piedras preciosas, engastatadas unas y colgantes otras” (Revista Artística Ilustrada de Galicia,
1/6/1936), facendo diversas doazóns á Biblioteca América da U. de Santiago (El eco de Santiago, 3/9/1927) ou
afrontando os gastos diarios dos enfermos da súa parroquia durante a pandemia
da gripe española (La correspondencia de
España, 22/10/1918) que tamén lle afectou a el con gravidade e curou na
“casa-palacio” da Almuzara (La
correspondencia de España, 27/3/1919).
Na visita que
Alfonso XIII fixo a Galicia, en marzo de 1914, o rei entrou en Ourense na
carruaxe de Perfectino Viéitez que ademais fixo traer de Madrid libreas
idénticas ás que empregaban os cocheiros e lacaios da casa real (La época, 14/3/1904; La correspondencia de España, 16/3/1904)),
actitude que sen dúbida lle sería recompensada coa concesión da Gran Cruz da
Orde Civil ao Mérito Agrícola (El siglo
futuro, 22/10/1913; El imparcial,
23/10/1913). Actividade esta, a agraria, á que prestou atención se consideramos
as gabanzas que lle deita a revista ilustrada Panorama (15/1/1928), de carácter latinoamericano, ao seu esforzo
“intelixente e entusiasta”, como se fose “un agricultor, un ilustre agricultor”
para incorporar avances científicos que melloren as especies e fagan abundantes
as colleitas, ensinanzas que transmitía aos campesiños e estes recibían e
aproveitaban, polo que, ademais de pola súa “personalidad hidalga y de
sentimientos amabilisimos”, é ben merecente do recoñecemento que se lle fixo
coa Cruz do Mérito Agrícola.
Os seus
intereses na provincia de Ourense representábaos o avogado e político José
Lorenzo Gil, amigo persoal de Bugallal, falecido en 1912. Lorenzo Gil foi
varias veces presidente da deputación e gobernador, promoveu o xornal
conservador La verdad (1884-1887).
Perfectino Vieitez consideraba “especial amigo” a quen interviña como o seu
“apoderado”.
É curioso como
sobre un persoeiro de tanto relevo non se realizou, que saibamos, ningunha
investigación por breve que sexa; por non ter nin ten entrada na wikipedia. Morreu
solteiro e sen descendencia. A súa xenerosidade debeu ser tan grande como a
riqueza que acumulou. Pola prensa intuímos os farturentos agasallos nupciais (xoias,
terras, rendas, casas, banquetes) cos que cumprimentou a tres das súas sobriñas
cando casaron; dúas na Almuzara, outra en Barcelona, onde Perfectino Vieitez e
unha das súas irmáns residían habitualmente. A súa inmensa fortuna foi
suficiente para asegurarlle a vida aos seus familiares. Faleceu no Carballiño o
25 de marzo de 1940 aos 86 anos.
[2] El eco de Galicia,
11/10/1885.
Ningún comentario:
Publicar un comentario