venres, xaneiro 19, 2018

O nome das cidades

Hai tempo que deixei de me poñer diante dos encerados; agora miro para eles. É  unha agradábel sensación. Mais non quería eu falarlle da ausencia de nostalxia  senón de que, hai uns días, cando conducía cara á  escola onde miro para o encerado e escoito, coa concentración da que son capaz, os meus profesores, sorprendeume, dende  o trebello falador do auto e dende o fondo da memoria, un suave coro masculino  entretecido de mainas cordas de guitarra e  doces trazos de violín entre os que se intercalaban, de cando en vez, breves momentos de harmónica.

Ese  apracíbel introito precedía  á, grave, rouca, augardentosa ao tempo que melosa, borboriñante e romántica  voz de Lee Marvin  en Wand'rin Star, o tema central dun sorprendente western que, ao pouco de comezar, afástase das regras do xénero para converterse nunha extraordinaria comedia musical romántica sen, como o bo cine do oeste (Ford, Peckinpah, Zinnemann, Penn, Mann), fuxir da reflexión sobre o comportamento e a condición humana. O filme dirixido por Joshua Logan; con Clint Eastwood e Jean Seberg, unha das musas da “nouvelle vague”, falecida moi nova, acompañando a Marvin, titulábase Paint Your Wagon e entre nós intitulouse A lenda da cidade sen nome.

Tamén é desleixo nin poñerlle nome á cidade. Pola vella Europa, andamos sempre á procura de documentos medievais, chartae populationis, na que figure algo así como “Et imposimus ei nomen... “; o que veña despois sinala a grandeza de orixe, a historia, que no aberto norte do continente americano, aínda no século XIX, nin se tiña en consideración. Nos territorios con exceso de historia, como os nosos, estas cousas adquiren un relevo extraordinario ata o punto da invención sabida, consentida e reiterada. Esa Noia tan recuada como para ser fundada pola filla de Noé; Tui e Pontevedra obra de refuxiados troianos; Lugo bautizada en rememoración do deus céltico... Non coiden que é cousa exclusiva do noso  excesivo “realismo fantástico”. A atlántica Lisboa, Olissipo, foi fundada polo mesmísimo Ulises; mentres que a mediterránea Barca Nona catalá é obra do Hércules; o que non sabemos é se foi antes ou despois de andar a trompadas na Coruña, aínda que alí non deixase nome, segundo nos aclara a racionalidade científica de Gonzalo Navaza.

O exceso de historia pode mesmo producir alteracións nominais como o de San Petersburgo, aquel delirante proxecto de Pedro O Grande, o tsar modernizador empregando a brutalidade dos “ukase” e antecesor de Stalin e a súa non menos gloriosa modernización forzada. O tsar Pedro que ollaba babexante para occidente quería ter a súa Viena, o seu Londres ou o seu París, e non parou en cativezas; chantou a súa capital nas xunqueiras do Neva aínda que fose secándoas con corpos de servos. Durante douscentos anos foi capital do imperio. Cando o oso ruso tornaba os ollos de occidente e ollaba para as esencias eslavas mudáballe o nome, daquela era o Petrogrado das revolucións de 1917. Os bolxeviques deixárona sen a capitalidade, pero tras a morte de Lenin compensárona trocándolle o nome do tsar polo do líder falecido ao que Putin considera santo. Ficou como Leningrado durante setenta anos, mais a reviravolta da historia devolveulle o vello nome petrista e occidental. Mais como a cousa segue aí, aí, entre oriente e occidente, a actual San Petersburgo segue a ser a capital da rexión autónoma denominada Leningrado, non vai ser! A historia escrita no nome da cidade.

Ao igual que a outra gran capital europea; aínda que como esta, só en aparencia periférica. Se unha é recente, a outra afonda nos tempos recuados de séculos antes do actual xeito de contar. Aló, hai case tres mil anos, en honor dun rei de Megara, chamáronlle Bizancio á nova colonia fundado por xente orixinaria desta cidade grega. Persas, atenienses, espartanos, macedonios,  tracios... andaron tras dela ata que chegaron os romanos. Un deles encaprichouse da fermosa cidade do Bósforo, engrandeceuna como se fose unha nova Roma e chamoulle Constantinopla. Acabaríase convertendo en capital do Imperio Romano de Oriente. Perviviu, en mudanza lampedusiana e nominal, recollendo a vella denominación grega, aínda que a cidade se seguise a denominar Constantinopla, como aínda se fai hoxe entre os gregos e outros veciños europeos. En 1453 abaneou Europa e o último emperador Constantino XI seguía preocupado pola eterna discusión sobre o sexo dos anxos sen se decatar de que tiña os otománs na porta da cidade que eles chamaban Istambul. Un exceso de historia.

Luns, 15 de xaneiro de 2018



Ningún comentario:

Publicar un comentario